ارزیابی موشکافانه (due diligence) یکی از چالش برانگیزترین فرایندهای سرمایه‌گذاری استارت‌آپ است. این فرایند هنر سبک و سنگین کردن یک استارت‌آپ، پیش از انعقاد قرارداد نهایی آن می‌باشد. در این مرحله، سرمایه‌گذارها ابعاد مختلف مالی و حقوقی استارت‌آپ‌ها را خیلی دقیق و موشکافانه، ارزیابی می‌کنند تا از صحت داده‌هایی که قبلا داشته‌اند مطمئن شوند. ارزیابی موشکافانه (due diligence)، اهداف مختلفی از جمله: کاهش ریسک تصمیم، کمک به تصمیم‌گیری درست و کمک به شکل‌گیری منافع مالی و غیرمالی، دارد. همچنین باعث آرامش خاطر و اطمینان نسبت به اطلاعات و ادعاهای مطرح شده توسط بنیان‌گذاران استارت‌آپ، می‌شود.
پارامتر‌های تاثیرگذار در تعیین نوع ارزیابی موشکافانه (due diligence)
دو نوع ارزیابی موشکافانه (due diligence) داریم که با توجه به پارامتر‌های مشخص از هریک از آن‌ها استفاده می‌شود. مورد اول ارزیابی موشکافانه سخت (hard due diligence) است که بر اساس اعداد و ارقام و با جزئیات دقیق، بررسی را انجام می‌دهد. مورد دوم، ارزیابی موشکافانه نرم (soft due diligence) است که بررسی سطحی‌تری دارد.
عواملی که در تعیین نوع ارزیابی موشکافانه (due diligence) تاثیر‌گذارند، عبارتند از:
اهمیت اهداف
میزان دقت و عمق فرآیند ارزیابی موشکافانه (due diligence) در تصمیمات مالی، به جهت اهمیت اهداف مالی بسیار زیاد است.
زمان در دسترس
تصمیماتی که فوری گرفته می‌شود، در فرآیند ارزیابی موشکافانه (due diligence)، نیازمند عمق کمتری نسبت به سایر تصمیماتی است که زمان طولانی‌تری در اختیار دارند.
مستندات در دسترس
هر چه مستندات مورد‌نیاز با کمیت و کیفیت بهتری در دسترس باشند، عمق ارزیابی نیز بیشتر و عمیق‌تر خواهد بود.
نیروی انسانی متخصص در دسترس
هر چه میزان دسترسی به این متخصصان بیشتر باشد میزان دقت و عمق ارزیابی‌ها نیز بیشتر خواهد بود.
انواع بررسی‌ها در فرآیند ارزیابی موشکافانه (due diligence)
بررسی مالی
بررسی دقیق مالی به این جهت است که مشخص شود آیا پیش‌بینی‌های ارائه شده، برای عملکرد مالی پیش‌رو قابل پشتیبانی هستند یا خیر. همینطور باید تعیین شود که سوابق و سیستم‌های مالی استارت‌آپ برای حمایت از رشد آتی کافی است.
مواردی که باید در این مرحله بررسی شود:
- اطلاعات مالی سالانه و فصلی
- فروش و سود ناخالص
- حساب‌های دریافتی
- پیش‌بینی‌ها و نتایج گذشته
- پیش‌بینی‌های آینده
- تاریخچه سیاست‌های قیمت‌گذاری
- جزئیات مالیات کسبوکار
- خلاصه بدهی‌ها و شرایط آن‌ها
- خلاصه‌ای از تمام سرمایه‌گذاران فعلی
- خلاصه‌ای از همه سهامداران
بررسی کیفیت سود
بررسی کیفیت سود، جهت تایید اعتبار مالی است. همینطور بررسی می‌کند که آیا کسبوکار می‌تواند به رشد خود ادامه دهد و مقادیر فزاینده‌ای جریان نقدی ایجاد کند یا خیر. این بررسی در ارزیابی موشکافانه (due diligence)، مبحث گسترده‌ای است و همه جنبه‌های مالی و پیش‌بینی‌های کسبوکار را بررسی می‌کند.
بررسی دقیق عملیاتی
در این نوع بررسی برای سنجش اداره و مدیریت صحیح کسبوکار چند مورد ارزیابی می شود؛ فرآیند‌هایی که به وجه نقد منجر می‌شوند، فرآیندهای تولید (در صورت وجود)، شیوه‌های استخدام، مقیاس‌پذیری عملیاتی و سایر زمینه‌های مرتبط.
بررسی قانونی
برای تعیین مسائل یا خطرات قانونی، این مرحله در ارزیابی موشکافانه (due diligence) انجام می‌شود. قراردادهای کسبوکار، الزامات نظارتی، دعوی قضایی قبلی و فعلی و رویه‌های تجاری در این قسمت بررسی می‌شود.
بررسی بازار
بازاری که استارت‌آپ در آن رقابت می‌کند به اندازه محصولی که می‌فروشد مهم است. اطلاعات مورد نیاز برای ارزیابی بازار عبارتند از:
- اندازه بازار
- روند رشد بازار
- چشم انداز رقابتی
- حجم فروش
- قیمت‌گذاری محصول
بررسی فناوری اطلاعات
سرمایه‌گذاران نیازمند بررسی سیستم‌های فناوری اطلاعات استارت‌آپ هستند تا مشخص کنند که آن‌ها می‌توانند از الزامات عملیاتی فعلی و آینده پشتیبانی کنند. علاوه بر این، اقدامات امنیتی اتخاذ شده برای محافظت از داده‌های کاربر و مشتری را با توجه به الزامات نظارتی حریم خصوصی داده‌ها مورد بررسی قرار می‌دهند. همچنین به حسابداری فعلی و سیستم‌های برنامه‌ریزی منابع سازمانی نگاه می‌کنند تا تعیین کنند که آیا می‌توانند رشد آینده را تطبیق دهند یا نیاز به جایگزینی دارند.
بررسی مالکیت معنوی
این قسمت برای استارت‌آپ‌هایی است که به نرم‌افزار اختصاصی، اختراع ثبت‌شده (patent)، علائم تجاری یا سایر اطلاعات اختصاصی تکیه می‌کنند. موارد زیر در این مرحله از ارزیابی موشکافانه (due diligence) بررسی می‌شوند: ۱. شرکت دارای کلیه حقوق مالکیت معنوی مرتبط برای انجام تجارت و حفظ مزیت رقابتی خود است ۲. عدم تجاوز به حقوق مالکیت معنوی دیگران به نحوی که می‌تواند باعث ایجاد مسئولیت یا اختلال در خریدار شود.
بررسی منابع انسانی
سرمایه‌گذاران خط‌مشی‌ها و رویه‌های منابع انسانی استارت‌آپ را ارزیابی می‌کنند تا از انطباق با قوانین قابل اجرا اطمینان حاصل کنند.
مزایای ارزیابی موشکافانه (due diligence)
- کاهش ریسک تصمیم
- تقویت روحیه کار تیمی
- کمک به فرآیند تصمیم‌گیری
- سامان‌دهی فرآیند تصمیم‌گیری
- کمک به تحقق منافع مالی و غیرمالی
معایب ارزیابی موشکافانه (due diligence)
- زمان‌بر شدن فرآیند تصمیم‌گیری
- هزینه‌بر شدن فرآیند تصمیم‌گیری
مراحل انجام ارزیابی موشکافانه (due diligence)
این فرآیند شامل ۳ مرحله اصلی است:
مرحله اول (جمع‌آوری و تجمیع ورودی‌های مورد نیاز): این ورودی‌ها شامل انواع مستندات مورد‌نیاز، برقراری ارتباطات مختلف، مشاهدات به‌دست آمده در خلال برقراری ارتباطات و… می‌باشد.
مرحله دوم (بررسی و ارزیابی ورودی‌ها): در این مرحله ورودی‌های جمع‌آوری شده با استفاده از ابزارهایی مانند: سخت‌افزارها، نرم‌افزار‌ها، دستورالعمل‌ها و اشخاص مشخص، بررسی و ارزیابی شده و صحت‌سنجی می‌گردد.
مرحله سوم (ارائه خروجی‌ها و اخذ تصمیم نهایی): نهایتا پس از بررسی و ارزیابی‌های صورت گرفته، تصمیم نهایی نیز اخذ می‌گردد. طی این مرحله ممکن است با توجه به اهداف ارزیابی، مستندات مختلفی همچون انواع گزارش‌ها، مصوبه‌ها و… نیز تنظیم گردد.
نکات کلیدی برای استارت‌آپ‌ها
مهم‌ترین نکاتی که یک استارت‌آپ در طی فرآیند ارزیابی موشکافانه (due diligence) می‌بایست در نظر داشته باشد شامل موارد زیر است:
- تمامی واحدها آمادگی لازم را داشته باشند.
- در طول مدت فرآیند ارزیابی موشکافانه (due diligence)، صداقت در ارائه اطلاعات رعایت گردد.
- مدارک و مستندات مورد‌نیاز سرمایه‌گذار، همیشه آماده و به‌روز باشد.
- در طول مدت فرآیند ارزیابی موشکافانه (due diligence)، از برگزاری جلسات با سایر سرمایه‌گذاران خودداری شود.
- تمامی سوالات سرمایه‌گذار کامل و شفاف داده شود.
- در طول مدت فرآیند ارزیابی موشکافانه (due diligence)، یک شخص واحد مسئولیت برقراری تمامی ارتباطات را برعهده بگیرد.
جمع‌بندی
هرچه سرمایه‌گذاران اطلاعات بیشتری در مورد استارت‌آپ داشته باشند، قطعا تصمیم‌های بهتری خواهند گرفت. ارزیابی موشکافانه (due diligence)، مشکلات و ریسک‌ها را آشکار و از وقوع مسائل ناخوشایند جلوگیری می‌کند. گرچه ارزیابی موشکافانه (due diligence) نقاط ضعف شرکت را آشکار می‌کند؛ ولی فرصتی را به وجود می‌آورد که بنیان‌گذار ایرادات مهم کسب‌و‌کارش را پیش از آن‌که متضرر شود شناسایی کند و برای رفع آن‌ها اقدام کند. اگر شما هم در آستانه جذب سرمایه برای کسبوکار خود یا در حال تصمیم‌گیری برای سرمایه‌گذاری روی استارت‌آپ یا کسبوکار نوپایی هستید، به یک دانش حداقلی راجع به ارزیابی موشکافانه (due diligence) نیاز پیدا خواهید کرد. ما سعی داشتیم در این مقاله شما را تا حدود زیادی با این مسئله آشنا کنیم.
